Την άνοιξη με την εκρηκτική άνθιση των λουλουδιών, οι συλλέκτριες μέλισσες μεταφέρουν άφθονο νέκταρ και γύρη στην κυψέλη τους, η (μητέρα) βασίλισσα του μελισσιού εντατικοποιεί την γέννα, φτάνοντας έως και τα 1500-2000 αυγά ημερησίως. Η αύξηση του πληθυσμού είναι

ραγδαία, οι παραμάνες μέλισσες που συνοδεύουν, ταίζουν και φροντίζουν την βασίλισσα, αυξάνονται σε 20 ή και περισσότερες. Αν δεν δώσουμε χώρο έγκαιρα στο μελίσσι (με προσθήκη κηρηθρών και “πατώματος”), οι αποθηκεύτριες μέλισσες δυσκολεύονται να βρούν χώρο στις κηρηθρες για να αποθηκεύσουν το μέλι και τη γύρη. Επίσης υπάρχει έλλειψη χώρου για την εναπόθεση των αυγών της βασίλισσας.

Με συνθήκες συνωστισμού και υπερθέρμανσης στην κυψέλη λόγω υπερπληθυσμού, με τις κηρήθρες γεμάτες μέλι και γύρη και καλυμμένες με σφραγισμένο κυρίως γόνο, από τον οποίο θα εκκολαφθούν σύντομα νέες μέλισσες, το μελισσοσμήνος παίρνει την απόφαση να ετοιμαστεί για ταξίδι.

Ονομάζουμε σμηνουργία το φαινόμενο της προετοιμασίας και της τελικής εξόδου από την κυψέλη, ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού της προς αναζήτηση νέου σπιτικού.

Εκτός από τις συνθήκες έλλειψης χώρου και υπερθέρμανσης στην εκδήλωση σμηνουργίας παίζουν ακόμα ρόλο, η ηλικία της βασίλισσας (μία γηρασμένη βασίλισσα παράγει λιγότερη φερομόνη συνοχής του σμήνους), τα γονίδια, κάποια μελίσσια είναι πιό “ταξιδιάρικα” και σμηνουργούν περισσότερο, η καλή ανθοφορία, για την φασκομηλιά και την πορτοκαλιά λέμε χαρακτηριστικά ότι “μεθάνε” τα μελίσσια, τέλος η θερμοκρασία του περιβάλλοντος με τις υψηλές θερμοκρασίες να την ευνοούν.

Οι μέλισσες φτιάχνουν αρχικά βάσεις βασιλικών κελιών σε διάφορα σημεία των κηρηθρών, η βασίλισσα λόγω της γενικής έλλειψης χώρου κάποια στιγμή γεννάει αυγά και σε αυτά τα κελιά, οι παραμάνες μέλισσες επιμηκύνουν έπειτα τα τοιχώματα τους και εφοδιάζουν τις προνύμφες των μελλοντικών βασιλισσών με μεγάλες ποσότητες βασιλικού πολτού, τα κελιά αυτά ονομάζονται τώρα βασιλικά κελιά σμηνουργίας και έχει ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για την πλήρη εκδήλωση του φαινομένου.

Οι παραμάνες μέλισσες της βασιλικής ακολουθίας αρχίζουν το “μπούλινγκ” στην βασίλισσα τους, διακόπτουν το ταίσμα και την φροντίδα, την κακομεταχειρίζονται για να χάσει βάρος και να μπορεί να πετάξει. Η ωοτοκία της βασίλισσας διακόπτεται, ο ρυθμός εργασίας στο μελίσσι μειώνεται καθώς πολλές μέλισσες κάθονται άπραγες, ενώ ένας αριθμός από συλλέκτριες μέλισσες μετατρέπεται σε ανιχνεύτριες που ψάχνουν για νέο σπίτι. Όταν σφραγιστεί το πρώτο βασιλικό κελί σμηνουργίας το μελίσσι είναι έτοιμο να φύγει.

Πως εκδηλώνεται το φαινόμενο στο μελισσοκομείο: ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού του σμήνους παρασυρμένο από τους χορούς των ανιχνευτριών μελισσών (ναι, οι μέλισσες χορεύουν..!), με ένα χαρακτηριστικό βουητό “κυλάει” έξω από την είσοδο της κυψέλης του παρασέρνοντας μαζί του και την βασίλισσα, πετάνε τριγύρω από την κυψέλη μέχρι να βρούν μία προσωρινή θέση για να σχηματίσουν το λεγόμενο “σταφύλι”.

Τις επόμενες ημέρες σε ένα από τα βασιλικά κελιά σμηνουργίας στην μητρική κυψέλη, θα εκκολαφθεί η πρώτη παρθένα βασίλισσα, ίσως σκοτώσει τις υπόλοιπες αδερφές της μέσα στα κελιά τους και αναλάβει την διοίκηση του σμήνους, αν βγούν ταυτόχρονα δύο ή περισσότερες μάχονται μέχρι να επικρατήσει μία, υπάρχει το ενδεχόμενο το μελίσσι να επιτρέψει να εκκολαφθούν και άλλες παρθένες βασίλισσες, κάθε μία (ή και δύο ή περισσότερες μαζί κάποιες φορές) θα πάρει μέρος του εναπομείναντος πληθυσμού της κυψέλης και θα φύγει, οπότε έχουμε επανάληψη του φαινομένου της σμηνουργίας, τα μικρότερα αυτά σμήνη ονομάζονται μεθεσμοί ή δευτεροπούλια, σε κάθε νέο σμήνος τελικά θα παραμείνει μία μόνο παρθένα βασίλισσα.

Κατα την σμηνουργία ο μελισσοκόμος χάνει μεγάλο μέρος του εργατικού πληθυσμού της κυψέλης (ποσοστό 50-90%), χάνει μεγάλο μέρος από τις προμήθειες του σμήνους γιατί τρώνε πολύ μέλι πριν φύγουν, επίσης χάνει την υπομονή του, βλέποντας τις μέλισσες να κρέμονται στα κλαδιά των δέντρων χαζεύοντας, αντί να εργάζονται μέσα στις κυψέλες.